“Een strategische langetermijnvisie is meer dan ooit broodnodig!”
Ben jij als ondernemer ook permanent op zoek naar manieren om je energievoorziening betaalbaar te houden en je bevoorradingszekerheid zo goed mogelijk te vrijwaren? Wil je daarnaast ook inzetten op duurzamer ondernemen? Dan loop je ongetwijfeld aan tegen het zogenaamde “energietrilemma”, waar ook al jouw collega’s en bij uitbreiding de ganse wereldeconomie mee worstelen.
Tekst: Filip Horemans – Foto’s: Gwen Vandenbroeck
Tijdens een boeiende uiteenzetting voor de bij UNIZO aangesloten sectorfederaties (zie kader) gaf Mathieu Blondeel, universitair docent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en specialist terzake, onlangs zijn visie op het energietrilemma, waarbij hij ook aanbevelingen voor zowel bedrijven als overheden formuleerde om hier zo goed mogelijk mee om te aan. Wij spraken na afloop met de professor.
Wat moeten we precies onder “energietrilemma” verstaan?
Mathieu Blondeel: “Het energietrilemma verwijst naar de uitdaging om je energievoorziening te balanceren tussen drie doelen: bevoorradingszekerheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. In een ideale wereld worden die drie doelen tegelijk vervuld. Elke ondernemer en elke overheid streeft hiernaar. Maar de ene doelstelling gaat in praktijk vaak ten koste van de andere, waardoor ze in de praktijk quasi onverenigbaar zijn. Dat stelt ons voor een ‘trilemma’, waarbij we gedwongen worden om keuzes te maken in functie van onze grootste prioriteiten op energievlak, wetende dat dit ten koste zal gaan van andere, eveneens belangrijke energiedoelstellingen.”
Kan je daar een concreet voorbeeld van geven?
Mathieu Blondeel: “Heel lang leefden de huishoudens en bedrijven in de veronderstelling dat fossiele brandstoffen – olie, steenkool en aardgas – misschien wel niet de duurzaamste energiebronnen waren, maar dat ze alleszins betaalbaarder waren en voor meer bevoorradingszekerheid konden zorgen dan wind- en zonne-energie. Maar eigenlijk zijn we hiermee in slaap gewiegd, waardoor we een aantal structurele tekortkomingen niet zagen. Door de Russische inval in Oekraïne en de prijsschokken zijn we met de neus op de feiten gedrukt. Door onze afhankelijkheid van Rusland voor gas, verloren we onze bevoorradingszekerheid en schoten de prijzen omhoog, eens de Russen de gaskraan begonnen dicht te draaien. Een eerdere omslag naar hernieuwbare energie – met oog voor de noden van huishoudens en bedrijven – had ons hiervoor kunnen behoeden.
We betalen momenteel in Europa nog altijd zo’n twee tot drie keer meer voor gas en olie dan in de andere continenten. Maar door de intussen wat afgetopte tarieven – in vergelijking met het begin van de Russische leveringsstop - die momenteel als ‘betaalbaar’ worden ervaren, zijn bedrijven geneigd om weer volop voor die fossiele energievoorziening te kiezen.
Die keuze gaat echter ten koste van de optie om – zwaar - te investeren in eigen, duurzamere vormen van energievoorziening. Investeringen die ook de afhankelijkheid van die fossiele brandstoffen zouden verminderen en bedrijven in een veiligere positie zouden brengen op vlak van bevoorradingszekerheid. Het is eigen aan de menselijke aard en dus ook aan die van ondernemers, om vooral te kiezen voor die opties die hier en nu de meest comfortabele en budgetvriendelijke oplossing bieden voor de continuïteit en de concurrentiekracht van de onderneming.”
Wie een beetje verder kijkt, weet hoe kwetsbaar en onvoorspelbaar de huidige bevoorradingsflow van fossiele brandstoffen is.
Zitten we momenteel in een energiecrisis?
Mathieu Blondeel: “Dat hangt ervan af hoe je het begrip ‘crisis’ definieert. In de actuele situatie, met de huidige tarieven, zou je vanuit ondernemersperspectief kunnen denken dat de situatie verbeterd is in vergelijking met de meest acute fase in 2022. Maar wie een beetje verder kijkt, weet hoe kwetsbaar en onvoorspelbaar de huidige bevoorradingsflow van fossiele brandstoffen is, en dan vooral in Europa, waar we erg afhankelijk zijn van de invoer van externe olie en gas voor onze bevoorrading.
Dat, in combinatie met de razendsnel wijzigende geopolitieke evoluties, krachtverhoudingen en onderlinge politieke relaties, maakt dat bepaalde ‘bevoorradingsgaranties’ van de ene dag op de andere kunnen wegvallen, met opnieuw drastische prijsstijgingen tot gevolg. Prijsstijgingen die andermaal kunnen leiden tot inflatie en een – in België automatische – indexering van de lonen. Een extra kost voor onze bedrijven, die nog eens bovenop de toegenomen energiekosten komen.
Het hier eerder al aangehaalde feit dat wij in Europa momenteel twee tot drie keer meer voor onze brandstoffen betalen dan de VS, Azië en India, zonder dat we daar moeilijk – kunnen – over doen, illustreert hoe weinig we zelf in Europa nog in de pap te brokken hebben. Willen we hier opnieuw meester worden van ons eigen energiebeleid, dan gaan we uit een ander vaatje moeten tappen.”
Hoe is het in Europa, België en Vlaanderen zover kunnen komen?
Mathieu Blondeel: “Een eerste vaststelling die ik samen met velen doe, is dat Europa over de voorbije decennia te lang is ingedommeld gebleven op vlak van energiebeleid, naar analogie met andere beleidsdomeinen, zoals defensie trouwens. We hebben te lang getalmd met het uitbouwen van een eigen, duurzamer en zekerder Europees energie-bevoorradingssysteem, dat ons minder afhankelijk zou maken van buitenlandse leveranciers en dat tegelijk ook duurzamer zou zijn.”
Dichter bij huis, in eigen land, zien we hoe we onze energiebevoorrading, en met name onze elektriciteitsproductie zowat volledig hebben geoutsourcet, met name richting Frankrijk. Problematisch hierbij is dat er telkens opnieuw tussen beslissingen wordt geschipperd, in plaats van beslissingen te ‘ownen’. Dat creëert geen rechtszekerheid en is al zeker geen stabiele basis voor bedrijven om zich tot langetermijninvesteringen te verbinden. Zelfs al kies je voor uitstap: ‘own it!’. Wees consequent.”
Doen andere landen en grootmachten in de wereld het dan zoveel beter?
Mathieu Blondeel: “We zien dat andere landen, zoals China, de voorbije periode een beleid hebben gevoerd dat hen op vlak van eigen energieproductie in een pole position hebben gebracht. Nu zou je kunnen argumenten dat dat nogal ‘makkelijk’ is, met ruime gas- en olievoorraden, en strategische mineralen in eigen bodem. Maar dat is te kort door de bocht. Ook op vlak van zonne- en windenergie-productie is de Aziatische grootmacht de absolute koploper. Daar zit een strategie achter.
Begrijp me niet verkeerd, ik schets landen als China hier zeker niet als het ideaalbeeld. De geografische en politiek situatie verschilt daar ook drastisch van die in Europa. En naast landen als China of Rusland – die laatste zit eveneens op een berg fossiele brandstof – heb je ook grootmachten als de Verenigde Staten, waar de milieubeschermende beperkingen op onder meer olie- en gasboringen door de regering Trump in sneltempo ongedaan worden gemaakt. Trump loopt ook niet hoog op met internationale milieu- en klimaatakkoorden en trok zich in 2017 al eens terug uit het Akkoord van Parijs. Dit om maar aan te tonen dat de doelstelling “duurzaamheid” andermaal onder grote druk staat in de geopolitiek energie-arena, met alle gevolgen van dien op milieu en klimaat.”
Welke aanzet tot oplossingen voor het energietrilemma zie jij in België en de EU?
Mathieu Blondeel: “Ik zie hier vier grote werven voor een duurzame energietransitie, die ook onze bevoorradingszekerheid ten goede komt en die de investeringen die daarbij horen toch betaalbaar houdt voor onze bedrijven.
Eerste grote werf is volgens mij de verdere integratie van de Europese energiemarkt, waarbij meteen ook werk wordt gemaakt van een duurdere prijszetting van gas in verhouding tot die van elektriciteit, om op die manier de transitie te stimuleren.
Tweede aanzet tot oplossing zijn compensatiemaatregelen ten gunste van klimaatbeleid, waarbij extra lasten op fossiele brandstoffen kunnen worden ingezet om tegemoetkomingen te voorzien voor wie in een duurzame energietransitie investeert.
Derde belangrijk element: beleidsmakers, ‘stick to your guns!’. Of anders gezegd: Kom niet telkens terug op eerder genomen beleidsmaatregelen (met verplichtingen van bedrijven en particulieren), zoals we dat in ons land al een paar keer te vaak hebben gezien. Er is niets mis met het proberen simpeler te maken van de implementatie van bepaalde maatregelen. Maar dat wil daarom nog niet zeggen dat je ook de beoogde finaliteit minder streng moet maken. Geef ondernemers op dat vlak ook rechtszekerheid.
Vierde essentiële werf is volgens mij een coherent gevoerd groen industrieel beleid op Europees niveau, waarin consequente beleidskeuzes worden gemaakt, ambitieus maar tegelijk realistisch en in overleg met zowel bedrijven als werknemers en hun organisaties. Officieel bestaat er nu zo’n groen beleid op Europees niveau, met de zogenaamde Green Deal, maar dat is in de praktijk veelal oude wijn in nieuwe zakken, zonder voldoende afgetoetst draagvlak op het terrein. Een realistisch groen industrieel beleid op Europees niveau veronderstelt ook voldoende aandacht voor het concurrentievermogen van onze ondernemingen – via onder meer compenserende maatregelen – tegenover bedrijven in landen en regio’s met minder strenge duurzaamheidsregels.”
Europa is over de voorbije decennia te lang ingedommeld gebleven op vlak van energiebeleid, naar analogie met andere beleidsdomeinen, zoals defensie trouwens.
- Master in Politieke Wetenschappen (UGent)
- Doctor in Internationale Politiek, met focus op de internationale energie- en klimaatpolitiek.
- Bekleedde een postdoctorale functie aan de Warwick Business School in het Verenigd Koninkrijk.
- Doceert sinds twee jaar internationale energie- en klimaatpolitiek aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.
De uiteenzetting door professor Mathieu Blondeel was een initiatief van onze UNIZO Sectorwerking. Met deze sectorwerking versterken we intussen een honderdtal aangesloten beroepsverenigingen op vlak van lobbywerk en belangenbehartiging, informatieverstrekking en praktische organisatie.
Interesse om ook jouw sectorvereniging te versterken met de slagkracht van UNIZO?
Contacteer dan onze liaison Sectorwerking, anton.vanassche@unizo.be.
Ontdek welke sectorverenigingen al zijn aangesloten op unizo.be/sectorwerking
