Informatie

Wat is schijnzelfstandigheid?

Een schijnzelfstandige is iemand die sociale bijdragen betaalt als zelfstandige, maar die volgens de wet op de arbeidsrelaties als werknemer moet worden beschouwd. Hij had dus een arbeidsovereenkomst moeten ondertekenen, in plaats van als zelfstandige te werken voor een opdrachtgever.

De wet op de arbeidsrelaties bevat criteria om te bepalen of iemand werknemer is of zelfstandige. In sommige sectoren, zoals de bouwsector, gelden vermoedens op basis waarvan iemand als werknemer of zelfstandige wordt beschouwd. Twijfel je in een concrete situatie of je een samenwerking als zelfstandige aangaat? Dan kun je een advies of een sociale ruling aanvragen bij de Commissie Arbeidsrelaties.

De RSZ oordeelt of iemand Wanneer de RSZ oordeelt of iemand schijnzelfstandige is. Wanneer iemand schijnzelfstandige is, dan zijn de gevolgen:

  • Het sociaal verzekeringsfonds de aansluiting als zelfstandige stopzetten. De sociale bijdragen die als zelfstandige betaald werden, worden terugbetaald.
  • De schijnzelfstandige en zijn opdrachtgever worden ambtshalve aan de RSZ onderworpen.
  • De werkgever is verplicht om achterstallige werkgevers- en werknemersbijdragen te betalen, samen met intresten en bijdrage-opslagen.
  • De werkgever mag de achterstallige werknemersbijdragen niet terugvorderen bij de werknemer.
  • De RSZ kan de werkgever administratieve geldboetes opleggen. Wanneer er sprake is van sociale fraude kan de werkgever ook strafrechtelijk vervolgd worden.
  • En het ziekenfonds moet de toestand van de schijnzelfstandige regulariseren. Wanneer een schijnzelfstandige uitkeringen ontving als zelfstandige, is het mogelijk dat hij een deel ervan of ze helemaal moet terugbetalen.

Ben je het niet eens met de beslissing van de RSZ, dan kun je in beroep gaan bij de arbeidsrechtbank.

Fout opgemerkt? Laatst gewijzigd: 22/08/2024

Welke criteria bepalen of je werknemerof zelfstandige bent?

Je bent in principe vrij om te bepalen of je als zelfstandige wilt werken of als werknemer. Maar kies je ervoor om als zelfstandige te werken, dan moet je volgens de wet op de arbeidsrelaties 3 voorwaarden respecteren. Zijn die voorwaarden niet vervuld, dan moet je een arbeidsovereenkomst als werknemer afsluiten. Twijfel je of de arbeidsrelatie een zelfstandige arbeidsrelatie is of één als werknemer, dan kun je een advies of een sociale ruling aanvragen bij de Commissie Arbeidsrelaties.

De 3 voorwaarden om als zelfstandige beschouwd te worden zijn:

  • Je bent vrij zijn om je arbeidstijd te bepalen.
  • Je bepaalt zelf hoe je het werk organiseert.
  • En er mag geen enkele mogelijkheid zijn tot hiërarchische controle.

Enkele voorbeelden

De 3 voorwaarden op basis waarvan een arbeidsrelatie beoordeeld wordt, zijn niet absoluut. Je moet ook rekening houden met de context waarbinnen gewerkt wordt. Enkele voorbeelden:

  • Vrijheid van arbeidstijd: doe je werk waarvoor je contact nodig hebt met de klanten van je opdrachtgever, dan mag hij vragen dat je voor die klantencontacten zijn openingsuren respecteert. Voor ander werk, zoals de voorbereiding, ben je volledig vrij om te kiezen wanneer je dat doet. 
  • Vrijheid van arbeidstijd: moet je bijvoorbeeld als technicus of IT'er in de gebouwen van je opdrachtgever zijn, dan kan hij vragen dat je er alleen bent wanneer hij zelf aanwezig is. Moet je daarentegen werken uitvoeren die overlast kunnen veroorzaken, dan kan hij vragen om het storende deel van de werken op een ander moment uit te voeren. Maar het belangrijk dat je dergelijke afspraken in onderlinge overleg maakt en ze niet zomaar opgelegd worden.
  • Vrijheid van arbeidsorganisatie: hoe je het werk uitvoert is als zelfstandige jouw probleem. Je opdrachtgever heeft daar niets over te zeggen. Alleen het resultaat telt. Maar natuurlijk moet je materialen, technologie, ... gebruiken die compatibel zijn met wat je opdrachtgever nodig heeft of gebruikt.
  • Vrijheid van arbeidsorganisatie: omdat je zelf bepaalt hoe je het werkt uitoefent, moet je ook autonoom kunnen werken. Wanneer een opdrachtgever continu aanwijzingen moet geven of je zelfs moet opleiden, dan is er een probleem. Je bent dan waarschijnlijk werknemer.
  • Afwezigheid van hiërarchische controle: wanneer hiërarchische controle mogelijk is, dan is er automatisch sprake van werkgeversgezag. De controle moet dus niet uitgeoefend worden, het volstaat dat de mogelijkheid bestaat. Zo is het vandaag heel normaal dat werknemers vaak van thuis werken, met veel autonomie. Maar dat betekent niet dat een werkgever geen toezicht mag uitoefenen. De werkgever kan bijvoorbeeld vragen om verslag uit te brengen over wat je doet. Of hij kan het aantal dagen thuiswerk beperken of thuiswerk helemaal verbieden bij vermoedens van misbruik van de vrijheid. Het feit dat een werkgever er zelf voor kiest om alleen het resultaat te evalueren, betekent niet dat hij geen permanente evaluatie kan opleggen en dat hij geen richtlijnen kan opleggen.
  • Afwezigheid van hiërarchische controle: omdat je vrij bent de arbeidstijd te kiezen, omdat je zelf mag kiezen hoe je werkt, kan er alleen sprake zijn van een resultaatsverbintenis. De opdrachtgever mag alleen het eindresultaat beoordelen (is het budget gerespecteerd, is het werk op tijd opgeleverd, is het eindproduct of de dienstverlening conform de afspraken, ...). Maar dat betekent niet dat het verboden is om in tussentijdse resultaten te beoordelen. En je mag ook overleg organiseren om bijvoorbeeld praktische problemen op te lossen, maar het initiatief komt dan in principe van de zelfstandige en niet van zijn opdrachtgever.

Andere elementen zoals over eigen materiaal beschikken of zelf materiaal huren, meerdere klanten hebben, ... zijn niet van belang. Maar voor inspectiediensten kunnen het wel aanwijzingen zijn om de situatie te onderzoeken. Want hoe vrij ben je wanneer je opdrachtgever materiaal ter beschikking stelt?

Fout opgemerkt? Laatst gewijzigd: 22/08/2024

Wat is de commissie arbeidsrelaties?

Je kunt aan de Commissie Arbeidsrelaties (officieel de Administratieve Commissie ter regeling van de Arbeidsrelatie) vragen of iemand zelfstandige is of werknemer. Beslissingen worden ook sociale rulings genoemd, die door de inspectiediensten gerespecteerd moeten worden. Op die manier ben je zeker dat je geen schijnzelfstandige of schijnwerknemer bent.

De voorzitter van de Commissie is een rechter bij de arbeidsrechtbank, de andere leden zijn afkomstig uit administraties zoals de RSZ en het RSVZ. De Commissie baseert haar beslissingen op de criteria en de vermoedens die in de wet op de arbeidsrelaties staan.

Er bestaan 2 procedures:

  • De echte sociale ruling, een bindende beslissing.
  • En de meer vertrouwelijke adviesprocedure.
Alleen voor nieuwe arbeidsrelaties

Je kunt alleen een beslissing of een advies vragen wanneer de arbeidsrelatie maximum 1 jaar oud is. Je mag ook een aanvraag indienen wanneer de arbeidsrelatie nog niet startte, maar je moet wel al een concrete overeenkomst kunnen voorleggen.

Daarnaast kan je ook een aanvraag indienen wanneer er een belangrijk nieuw element is. Je hebt dan een jaar de tijd om een beslissing of een advies aan te vragen.

Beslissingsprocedure

In de beslissingsprocedure kan elke partij afzonderlijk een aanvraag indienen (de werkgever of zijn werknemer, de opdrachtgever of de zelfstandige). Maar de tegenpartij wordt altijd op de hoogte gebracht en mag dus zijn eigen standpunt en visie geven.

Een beslissing vragen is alleen nuttig wanneer je allebei vindt dat een aanvraag een goede oplossing is. Wil jouw tegenpartij eigenlijk geen beslissing aanvragen bij de Commissie Arbeidsrelaties, dan heeft het misschien geen zin een aanvraag tot beslissing in te dienen. Want tegen beslissingen kan bij de rechtbank in beroep gegaan worden. Je kan in zo'n geval misschien beter een advies vragen, zodat je over meer informatie beschikt. Is er echt sprake van een conflict, dan kun je waarschijnlijk beter naar de arbeidsrechtbank stappen.

Wanneer de commissie beslist dat je voor een andere arbeidsrelatie moet kiezen (dat er een zelfstandige samenwerking is in plaats van een samenwerking als werknemer, of omgekeerd), dan heb je 3 mogelijkheden:

  • Je verandert niets aan de wijze waarop jullie samenwerken. Je moet dan wel een nieuwe overeenkomsten afsluiten (een arbeidsovereenkomst of een samenwerkingsovereenkomst als zelfstandige), in overeenstemming met de beslissing.
  • Of jullie passen de voorwaarden van de samenwerking aan, met een aangepaste arbeids- of samenwerkingsovereenkomst.
  • Of jullie zetten de samenwerking stop.

Daarnaast kun je bij de arbeidsrechtbank in beroep gaan tegen de beslissing.

De aanvraag dien je in door het aanvraagformulier in te vullen en op te sturen naar de Commissie Arbeidsrelaties. Je mag de aanvraag per e-mail of met een aangetekende brief indienen. Meer informatie over de procedure vind je op de website van de Commissie Arbeidsrelaties.

Adviesprocedure

De adviesprocedure is een vertrouwelijke procedure. Vraag je om een advies, dan wordt jouw tegenpartij niet betrokken. Het nadeel is dat het advies niet bindend is. Het kan wel nuttig zijn om meer informatie te krijgen, zonder dat je de tegenpartij ongerust maakt.

Zodra je over het advies beschikt, is het aan jou om te beslissen wat je doet. Jij beslist of je het advies wilt gebruiken.

Fout opgemerkt? Laatst gewijzigd: 22/08/2024

In welke sectoren bestaan er vermoedens bij het bepalen van de arbeidsrelatie?

Of je werknemer bent of zelfstandige, wordt bepaald aan de hand van 3 criteria uit de wet arbeidsrelaties. Je bent zelfstandige wanneer je vrij je arbeidstijd kunt kiezen, je arbeid mag organiseren en er geen enkele mogelijkheid is tot hiërarchische controles. Maar voor sommige sectoren waar meer fraude voorkomt, werden vermoedens ingevoerd op basis waarvan iemand verondersteld wordt zelfstandige of werknemer te zijn. Deze vermoedens zijn altijd weerlegbaar aan de hand van de algemene criteria.

De vermoedens gelden niet tussen familieleden

In familiale arbeidsrelaties gelden de vermoedens niet. Familiale arbeidsrelaties zijn arbeidsrelaties waarin je samenwerkt met je echtgenoot, je wettelijk samenwonende partner of met bloed- en aanverwanten tot de 3e graad. Dit zijn bijvoorbeeld je overgrootouders of kleinkinderen, de overgrootouders van je echtgenoot, je eigen tantes en nonkels of die van je echtgenoot.

De 3 algemene criteria blijven altijd van toepassing.

In een eenmanszaak kun je in principe geen arbeidsovereenkomst afsluiten met je echtgenoot of wettelijk samenwonende partner. In een vennootschap kan dit wel, maar dan mag je echtgenoot geen bestuurder of vennoot zijn.

In welke sectoren gelden vermoeden?

De vermoedens gelden in sectoren met meer fraude, of wanneer de werkgeversorganisaties en de vakbonden ze samen voorstellen. Deze sectoren zijn:

  • De bouwsector
  • De bewakingssector
  • De vervoerssector (vervoer van goederen en personen)
  • De schoonmaaksector
  • De sector van de land- en tuinbouw

Daarnaast gelden ook vermoedens voor arbeid die via een digitaal platform wordt geregeld. De vermoedens voor platformwerk gelden voor elke sector. Typische voorbeelden van platformwerk waarvoor de vermoedens bedoel zijn, zijn taxichauffeurs die via Uber of een ander platform werken en maaltijdkoeriers. Maar ook andere dienstverleners zoals IT'ers of vertalers zouden eronder kunnen vallen (bv. bij het gebruik van Mechanical Turk).

Wat staat er in de vermoedens?

De vermoedens bestaan uit een aantal criteria. Wanneer je minstens de helft van de criteria vervult, wordt je verondersteld om zelfstandige of werknemer te zijn. Er zijn vaste criteria, maar sommige sectoren hebben afwijkende criteria.

Volgens de vaste criteria ben je werknemer wanneer je 5 van de 9 volgende voorwaarden vervult:

  • Geen financieel of economisch risico loopt.
  • Geen verantwoordelijkheid en beslissingsmacht hebt over de financiële middelen van de onderneming.
  • Geen beslissingsmacht hebt over het aankoop- en prijsbeleid of je niet kunt beslissen over contracten.
  • Een gegarandeerde vergoeding ontvangt, los van de bedrijfsresultaten.
  • Geen personeel mag aanwerven of je niet mag laten vervangen.
  • Je niet gedraagt als een onderneming ten overstaan van andere personen of van de medecontractant (bv. het gebruik van logo's, belettering op voertuigen, uithangborden of publicitaire slogans).
  • Hoofdzakelijk of gewoonlijk voor één medecontractant werkt.
  • In gebouwen werkt of materiaal gebruikt waarvan je geen eigenaar bent of huurder.
  • Niet onafhankelijk werkt van de ploegen van de medecontractant.

Een uitgebreide toelichting en afwijkende criteria voor sommige sectoren, vind je terug op de website van de Commissie Arbeidsrelaties. Voor platformwerk bestaat een afzonderlijke regeling, met eigen criteria.

Hoe weerleg je de criteria?

Je kunt de vermoedens weerleggen aan de hand van de 3 algemene criteria uit de arbeidsrelatiewet. Maar er gelden geen formaliteiten. Ben je ervan overtuigd dat je een zelfstandige arbeidsrelatie kunt aangaan, dan doe je dat gewoon. Je moet geen papieren invullen of bewijzen leveren dat je effectief zelfstandige bent.

De vermoedens en het weerleggen ervan zijn wel van belang wanneer er discussie ontstaat met inspectiediensten. Ook in procedures bij de arbeidsrechtbank (bv. wanneer een conflict ontstaat), kunnen de vermoedens van belang zijn.

Fout opgemerkt? Laatst gewijzigd: 22/08/2024

Hoe voorkom je schijnzelfstandigheid als freelancer?

Freelancer zijn enorm waardevolle werkkrachten voor steeds meer bedrijven. Er is nood aan een wendbare organisatie met de juiste kennis op het juiste moment. Freelancers hebben die specifieke kennis en zijn als zelfstandige ondernemers harde werkers die willen presteren. Vaak worden freelancers ingezet voor bepaalde projecten of welomschreven opdrachten.

Moet je vrezen voor schijnzelfstandigheid en wat zijn de consequenties?

Een goed contract is het halve werk

  • Het contract vermeldt dat je een overeenkomst voor aanneming van diensten afsluit.
  • Je omschrijf duidelijk welke diensten je zal leveren aan de opdrachtgever
  • Leg ook vast bij wie de aansprakelijkheid rust. Werknemers zijn niet persoonlijk aansprakelijk voor eventuele fouten, zelfstandige contractanten kunnen dat wel zijn.
  • Vermijd elementen die eigen zijn aan een arbeidsovereenkomst zoals vakantiegeld, tijdelijke verdere uitbetaling tijdens ziekte of afwezigheid.
  • Vermeld duidelijk het overeengekomen tarief en wat daaronder valt: btw, verplaatsingskosten, andere kosten.
  • Omschrijf duidelijk de betalingstermijn, facturatiegegevens en op welke momenten er gefactureerd zal worden.
  • Maak duidelijk melding van de beëindigingsmodaliteiten van de overeenkomst.

Maar de praktijk is minstens zo belangrijk

Ook al sluit je een aannemingsovereenkomst af, in de praktijk kunnen andere verhoudingen steeds tot een herkwalificatie van de arbeidsrelatie leiden. Bewaak je zelfstandigheid daarom ook in de praktijk.

  • Als zelfstandige werk je niet onder het gezag van een opdrachtgever. Je bent vrij om je arbeid te organiseren zoals jij dat wenst.
  • Dit betekent dat je als zelfstandige een resultaatsverbintenis aangaat. Het resultaat, en eventueel contractueel bepaalde tussentijdse doelstellingen, worden geëvalueerd.
  • Overlegmomenten zijn nodig, maar organiseer geen permanente evaluatie, die de schijn wekt van hiërarchische controle.
  • Investeer in eigen werkmateriaal. Aanvaard geen laptop of telefoon van je opdrachtgever.
  • Bepaal zelf je prijzen en voorzie je facturen van duidelijke betaalvoorwaarden.
  • Je bepaalt op elk moment zelf wanneer en waaraan je werkt.

Consequenties

De RSZ kan jouw statuut herkwalificeren van zelfstandige naar werknemer. Daarvoor dienen meerdere omstandigheden erop te wijzen dat de hiërarchische verhouding in de praktijk sterk overeenkomt met die van werkgever-bediende. Eén enkele aanwijzing zal dus niet voldoende zijn.   Een herkwalificatie is vooral voor je opdrachtgever een zware opdoffer want het is de opdrachtgever die dan plots alle niet-verjaarde achterstallige werkgevers- een werknemersbijdragen moet betalen. En daar komt een forfaitaire verhoging van 10% + intresten bovenop. Deze kosten kunnen niet verhaald worden op de freelancer zelf. Toch kun ook jij in de problemen komen, wanneer je bijvoorbeeld ziekte-uitkeringen hebt genoten.

Als je als freelancer met een vennootschap werkt, dan kan dit contractueel wel anders bepaald worden. Let dus goed op dat er in je overeenkomst geen clausule staat die eventuele kosten bij herkwalificatie op jou afwentelt!

Fout opgemerkt? Laatst gewijzigd: 22/08/2024

Nuttig voor jou