Auteursrechten

Het auteursrecht bestaat uit 2 types van rechten: enerzijds de vermogensrechten en anderzijds de morele rechten.

Vermogensrechten

Vermogensrechten verwijzen naar het exclusieve recht van de auteur om het gebruik van zijn werk, in welke vorm dan ook, toe te staan of te weigeren. Hierin bestaan volgende categorieën:

• Reproductierecht sensu stricto: alleen de auteur heeft het recht om een werk op eender welke manier (via een kopiemachine, print, foto, download, scan, …) en op gelijk welke drager te kopiëren (computer, iPod, iPad, cd, memory stick,...).
• Vertaal- en adaptatierecht: alleen de auteur heeft het recht om vertalingen te (laten) maken of het werk te (laten) bewerken.
• Bestemmingsrecht: alleen de auteur heeft de mogelijkheid om de kopiename van een werk te beperken tot een bepaald gebruik of bestemming. Bijvoorbeeld: een vrije kopiename toestaan voor niet-commercieel gebruik.
• Verhuur- en leenrecht: alleen de auteur heeft het recht om toe te staan dat een werk wordt verhuurd of uitgeleend. De auteur die zijn verhuur- of leenrecht afstaat of overdraagt, behoudt steeds een recht op een billijke vergoeding waarvan hij geen afstand kan doen. Het openbaar leenrecht is in België wel gedekt door een specifieke uitzondering op het auteursrecht, zodat uitlenen in bibliotheken kan zonder toestemming van de auteur of  uitgever.
• Distributierecht: alleen de auteur heeft het recht om exemplaren van het werk door eigendomsoverdracht in omloop te brengen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het recht op het maken van een kopie en het recht om deze kopie in het verkeer te brengen. Zo kan een auteur aan een drukkerij het recht geven om een manuscript te kopiëren, maar Let wel, dit recht kan maar éénmaal uitgeoefend worden(althans binnen de Europese Gemeenschap). Daarna speelt het principe van de 'communautaire uitputting'. Dit betekent dat een auteur zich niet meer kan verzetten tegen de verdere verhandeling, binnen de Europese Gemeenschap, van een werk dat met zijn toestemming in het vrije verkeer is gebracht. . 
• Openbaar mededelingsrecht: hiermee wordt verwezen naar het bewust mededelen van een werk aan – in principe – een groep mensen die niet beperkt is tot een klein aantal personen. Een concreet voorbeeld: kijkers van een televisie-uitzending, luisteraars van een radioprogramma zijn een publiek, ook al zien of horen ze het programma niet samen of op hetzelfde moment. Wie een cd afspeelt in de eigen leefruimte terwijl enkel de gezinsleden aanwezig zijn doet geen publieke mededeling, wie hetzelfde doet op de Grote Markt in Brussel, doet dat wel. Een publieke mededeling is ook van toepassing als er maar één ontvanger is (bijvoorbeeld on-demand).

Morele rechten

De morele rechten zijn deze waarvan wordt aangenomen dat zij een nauwe band vertonen met de persoonlijkheid van hun auteur. Er zijn 3 categorieën van morele rechten:

• Recht op bekendmaking: enkel de auteur kan beslissen of zijn werk klaar is om bekend te worden gemaakt. De componist die een partituur in de vuilbak werpt, kan op basis van zijn recht op bekendmaking opkomen tegen de vuilnisman die de partituur vindt en besluit deze bekend te maken.
  Dit recht kan maar één keer worden uitgeoefend. Eens het werk is bekend gemaakt, bestaat er geen recht tot inkeer dat de auteur toelaat zijn toestemming te herzien.
• Recht op vaderschap of naamsvermelding: enkel de auteur kan beslissen of een werk onder zijn naam, anoniem of onder een pseudoniem zal worden bekend gemaakt.
• Recht op eerbied of integriteit voor het werk: als algemene regel geldt dat een auteur zich kan verzetten tegen elke wijziging van zijn werk zonder dat hij enige belangenschade dient aan te tonen. In de gevallen waarin de auteur zich akkoord heeft verklaard met bepaalde wijzigingen van zijn werk, voorziet de auteurswet nog een vangnet in die zin dat de auteur zich zelfs dan nog kan verzetten tegen elke aanpassing of wijziging van het werk die zijn eer of reputatie kunnen schaden.
  Een voorbeeld: Zo zal een kalligraaf die akkoord gaat om een door hem ontworpen logo te laten bewerken door een reclamebureau nog steeds kunnen opkomen tegen een minderwaardige bewerking die schade toebrengt aan zijn eer en reputatie.

De morele rechten kunnen door de auteur slechts zeer beperkt overdragen worden. Hij kan in de regel ook geen, of slechts zeer beperkt, afstand doen van deze rechten. Algemeen wordt echter aangenomen dat men wel kan contracteren over morele rechten in die zin dat een auteur zich in een contract akkoord kan verklaren met een welbepaalde werkwijze.

Welk juridisch statuut hebben vermogensrechten en morele rechten?

Beide types auteursrechten behoren initieel de auteur toe maar vermogensrechten mogen vrij worden overgedragen, terwijl de overdracht van morele rechten wettelijk sterk wordt beperkt. Zo is een algemene overdracht van morele rechten voor de toekomst niet mogelijk.
De overdracht van vermogensrechten (bv. aan een uitgever, of aan de eigen vennootschap) mag dan veel soepeler zijn, ook hier is er een gradatie: rechten op werken die in opdracht worden gemaakt of in het kader van een arbeidsbetrekking, kunnen zelfs algemeen en voor de toekomst worden overgedragen, bij rechten op andere werken ligt dat veel moeilijker. 
Zo zal de overdracht van rechten op dit laatste soort werken geïndividualiseerd moeten zijn (per exploitatiewijze), moet er telkens in de vergoeding van de auteur worden voorzien (al kan die ook 0 euro zijn), is een overdracht voor de toekomst beperkt en een overdracht voor nog niet bekende exploitatievormen zelfs uitgesloten etc.

Belangrijk om te weten is ook dat, ingeval van onduidelijk of onvolledig contract, de overdrachtsclausule steeds in het voordeel van de auteur zal worden uitgelegd. Het is dus steeds zaak om de overdracht van auteursrechten volledig en zorgvuldig te (laten) regelen. Dat kan soms leiden tot lange en technische contractclausules, maar het spaart veel onzekerheid en ellende achteraf uit.

Neen. Een idee als dusdanig kan niet beschermd worden. Een idee op zich, hoe creatief, inventief of origineel ook, is niet voldoende om beschermd via enig intellectueel eigendomsrecht. Je kan dus in principe perfect iemands idee overnemen of gebruiken. Het is enkel de uitdrukking of de concrete veruitwendiging van een idee in een bepaalde vorm dat bescherming kan genieten. Concrete voorbeelden:

• Het idee om bepaalde gerechten met bier te gaan combineren, zal op zich niet beschermd zijn. Een uitgewerkt recept hierover geplaatst op een website of gepubliceerd in een kookboek kan echter wel voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen.
• Ook het idee om een camera te incorporeren in een GSM kon op zich perfect worden overgenomen door andere ondernemingen. Het is immers maar de concretisering van dit idee in een bepaalde vorm, bv. als technische uitvinding of als model, die kan worden beschermd.

Let dus op als je een eigen technisch, wetenschappelijk of industrieel idee of concept, dat (nog) niet veruitwendigd is in een bepaalde vorm, wenst te bespreken met een potentiële partner of financiële investeerder. De bescherming van dat idee of concept zal immers nog zeer beperkt en onzeker zijn. Het risico bestaat dat iemand anders je idee kan overnemen of gebruiken. Het is aangewezen om, bij gebrek aan een sluitende bescherming, zelf de nodige beschermingsmaatregelen te nemen en bijvoorbeeld een geheimhoudingsovereenkomst of non-disclosure agreement (NDA) af te sluiten vooraleer je gaat onderhandelingen met andere personen of ondernemingen over je idee of concept.

In geval iemand op onrechtmatige wijze geheime knowhow of een fabrieksgeheim zou gebruiken of overnemen, kan je hoogstens bescherming inroepen op basis van de algemene aansprakelijkheidsregels of de wetgeving betreffende de eerlijke marktpraktijken. Werkgevers hebben overigens t.a.v. van hun werknemers nog een bijkomende bescherming via het strafwetboek en het arbeidsrecht.

Leg je idee vast

Tussen het bedenken van een idee en de beschermde veruitwendiging hiervan zit vaak een heel proces van onderzoek, ontwikkeling, zoeken van financiering,… waarbij steeds het risico bestaat dat iemand intussen dit origineel idee gaat inpikken. Indien je ervoor kiest je idee gedurende dit proces geheim te houden, kan het later problematisch zijn om te bewijzen dat je dit idee op een bepaalde datum bezat. Om eventuele latere betwistingen te vermijden, kan je onder meer gebruikmaken van het  i-DEPOT.

• Daarmee kan je de creatiedatum en het feit dat je de ontwerper of auteur van het idee bent, en natuurlijk ook het idee zelf, vastleggen.
• Dit wordt onder gesloten envelop bij het Benelux Bureau voor Intellectuele Eigendom (BBIE) neergelegd en bewaard gedurende een periode van 5 jaar.
• Het i-DEPOT verleent als dusdanig geen intellectueel eigendomsrecht, maar het kan wel een nuttige tussenstap zijn in een proces van bescherming van intellectuele eigendom en heeft dus vooral bewijswaarde.

Daarnaast is het ook mogelijk om je idee een vaste datum te geven door dit te laten registreren bij een notaris of een registratiekantoor.

Niets! Eens aan de voorwaarden voldaan is, ontstaat het auteursrecht automatisch (door het loutere feit van de creatie). Registratie of bekendmaking is niet vereist. Dit is uiteraard een groot voordeel maar ook direct het grote probleem. Het is de verklaring van wat in de praktijk doorgaans het grootste probleem vormt, met name bewijzen wie precies wat creëerde en op welke datum dit gebeurde.
Wie een ander beschuldigt van het kopiëren van een auteursrechtelijk beschermd werk, zal vaak als eerste antwoord uitgenodigd worden aan te tonen dat het werk in kwestie origineel is en dat hij/zij de auteursrechthebbende ervan is. Om bewijsredenen is het dus belangrijk voldoende stukken te bewaren die kunnen aantonen hoe een creatie tot stand is gekomen (eerdere ontwerpen, schetsen, computerbestanden, etc.) en wanneer dit juist gebeurde.

De inbreuk bewijzen

Indien je meent dat je auteursrechten worden geschonden, is de eerste stap de inbreuk vast te stellen met bewijzen. Er zijn verschillende opties mogelijk:

• Mogelijks kan u makkelijk zelf bewijzen verzamelen, bijvoorbeeld omdat de inbreukmaker publicitair materiaal verspreid met afbeeldingen van de namaak en vermelding van de prijzen die daarvoor aangerekend worden.
   
• Het is echter ook mogelijk dat de inbreukmaker meer op zijn hoede is of dat het risico bestaat dat de authenticiteit of juiste datum van een bewijsstuk zou kunnen worden betwist (bv. een afprint van een website). Hiervoor bestaan verschillende oplossingen (o.a. vaststelling door een gerechtsdeurwaarder, vaststelling door een detective).
   
• Een van de meest efficiënte middelen van bewijsvergaring is het zogenaamde 'beslag inzake namaak' of 'beschrijvend beslag.
  • Hoe efficiënt een beschrijvend beslag ook mag zijn, er dient wel omzichtig mee te worden omgesprongen. Immers, in beide gevallen, dus zowel bij een louter beschrijvend beslag als bij het nemen van effectieve bewarende maatregelen, zal de voorzitter die de toelating verleent een termijn bepalen waarbinnen een procedure over de grond van de zaak dient te worden opgestart. Met andere woorden: wie A zegt moet ook bereid zijn B te zeggen. Doet de verzoekende partij dit niet, dan zal het beslag inzake namaak automatisch haar uitwerking verliezen en mag de verzoekende partij het verslag niet meer gebruiken of bekendmaken. Verder stelt diegene die lichtzinnig een beschrijvend beslag uitvoert zich ook bloot aan vorderingen tot schadevergoeding door de partij die het lijdend voorwerp van het beslag uitmaakte. (1)
  • Concreet kan diegene die zich kan beroepen op een “ogenschijnlijk geldig” intellectueel eigendomsrecht en een “aanwijzing van inbreuk” (of dreigende inbreuk) zich naar de voorzitter van de territoriaal bevoegde rechtbank wenden met het verzoek een deskundige aan te stellen om de beweerde inbreuk makende goederen te beschrijven en hierover een verslag op te stellen.
  • De aangestelde deskundige zal doorgaans gemachtigd worden om zich, desnoods met bijstand van politie en een slotenmaker, toegang te verschaffen tot de plaatsen waar de vermeende namaak vermoedelijk kan worden aangetroffen. Op die manier kan niet alleen een goede beschrijving worden bekomen van de goederen die als namaak worden aanzien maar kan veelal ook informatie worden bekomen aangaande de oorsprong van de namaak, het aantal verkochte exemplaren en de omzet die daarmee werd gerealiseerd. De deskundige kan immers gemachtigd worden om ook dienaangaande informatie te verzamelen en te beschrijven.
  • Let wel, de deskundige die wordt aangesteld in het kader van een beschrijvend beslag, dient geen advies te verlenen of te oordelen of er nu al dan niet sprake is van namaak. Hij heeft een louter beschrijvende rol. Over de vraag of er al niet sprake is van een inbreuk is, moet de rechter oordelen.
  • In een minderheid van de gevallen gaat een beslag inzake namaak gepaard met echte beslagmaatregelen. Dit zal maar het geval zijn in flagrante situaties waarbij de verzoekende partij kan aantonen dat de inbreuk redelijkerwijze niet kan worden betwist en waarbij, alle belangen in acht genomen, geoordeeld wordt dat het nemen van een bewarende maatregel verantwoord is.

Actiemogelijkheden

1. Je kan opteren voor een stakingsprocedure volgens de vormen van het kort geding. Dergelijke procedure beoogt een uitspraak over het al dan niet bestaan van namaak te bekomen en de stopzetting ervan te horen bevelen (desgevallend onder verbeurte van een dwangsom). Nadeel van dergelijke procedure is dat binnen het kader hiervan geen schadevergoeding kan worden toegekend.
    
2. Je kan opteren voor een gewoon kort geding, m.a.w. een procedure die enkel kan leiden tot het opleggen van voorlopige maatregelen maar waarin geen definitieve uitspraak wordt gedaan over het al dan niet bestaan van namaak. Het klassieke kort geding wordt minder vaak gebruikt dan de stakingsvordering aangezien deze laatste procedure inzake snelheid gelijkaardige resultaten biedt maar wel een bindende uitspraak over het al dan niet bestaan van een inbreuk geeft.
    
3. De gewone (bodem)procedure. Het meest voor de hand liggende nadeel van dergelijke procedure is de duur ervan. Terwijl een procedure in kort geding of zoals in kort geding (de stakingsprocedure) in enkele weken tot maanden kan worden afgehandeld, zal een procedure ten gronde (afhankelijk van de opstelling van partijen en snelheid van de rechtbank) al gauw 1,5 tot 2 jaar in beslag nemen, alleen nog maar op het niveau van eerste aanleg. Het voordeel ervan is dat de rechter op alle fronten uitspraak kan verlenen: het al dan niet bestaan van een inbreuk, de staking ervan, de verschuldigde schadevergoeding, verbeurdverklaring van de namaak, verplichting tot publicatie van het vonnis,…

In de digitale wereld komt er nog een probleem bij: de inbreukpleger kan niet worden geïdentificeerd of zich in een ver buitenland bevinden. In dat geval rijzen internationaalrechtelijke problemen van bevoegde rechtbank, rechtsmacht en toepasselijk recht. Het zou ons te ver leiden om daar in het beperkte kader van deze gids nader op in te gaan. Weet wel dat een inbreuk op het auteursrecht niet afhangt van de al dan niet goede trouw van de inbreukpleger. Deze laatste kan zich dus niet verschuilen achter een gebrekkige kennis van het recht. Als de inbreuk opzettelijk of met een (zelfs onrechtstreeks) commercieel voordeel wordt gepleegd, is sprake van een misdrijf. 

Als regel geldt dat auteursrechten bestaan tot 70 jaar na de dood van de natuurlijke persoon die de auteur van het werk is. Zijn er meerdere auteurs die samen een werk hebben gecreëerd, dan zal het auteursrecht in principe blijven bestaan tot 70 jaar na het overlijden van de langstlevende onder hen.

• Voor audiovisuele werken geldt een bijzondere regeling. Daar gelden de auteursrechten tot 70 jaar na het overlijden van de langstlevende van de volgende personen: de hoofdregisseur, de scenarioschrijver, de tekstschrijver of de auteur van de muziekwerken.
• Voor werken waarvan men niet weet wie de auteur is, bedraagt de duur van de rechten 70 jaar vanaf het tijdstip waarop het werk op geoorloofde wijze aan het publiek toegankelijk is gemaakt.
• Er geldt een bijzonder regime voor werken die ontdekt worden nadat reeds 70 jaar is verstreken sinds het overlijden van hun auteur. Bijvoorbeeld: een manuscript of schilderij dat men aantreft op de zolder van een huis dat men heeft aangekocht. In dergelijke situatie geldt een beschermingstermijn van 25 jaar vanaf de eerste geoorloofde publicatie of publieke mededeling van het werk.

Werken waarvan de auteur al langer dan 70 jaar is overleden, vallen in het 'publieke domein'. Dat is ook het geval voor werken die uit hun aard  geen auteursrechtelijke bescherming genieten.

Als u enkel een link plaatst die de gebruiker doorlinkt naar een andere, externe website waarop de muziek gespeeld wordt, dan valt u niet onder de auteursrechten. Als de muziek op één of andere manier toch ook via uw website (rechtstreeks) wordt aangeboden dan wel.

Het is ook aan te raden om ergens (vb in de disclaimer) op te nemen dat u niet verantwoordelijk bent voor de inhoud of eventuele schending van rechten van websites waarvan linken zijn voorzien op uw eigen website.