Bescherming van foto's

Beelden zeggen meer dan 1.000 woorden, en dus gaan heel wat bedrijven op zoek naar dat ene beeld dat perfect op hun website zou passen. Maar daarbij wordt vaak vergeten dat zowel de foto zelf, als wat er op staat, auteursrechtelijk beschermd is . Waar moet je op letten?

Auteursrecht

Wanneer geldt het auteursrecht?

Het moeilijke aan auteursrechten, is dat je dat niet in één of andere databank kan nagaan of er werkelijk auteursrecht rust op een of andere foto. Een auteursrecht wordt namelijk nergens gedeponeerd of geregistreerd maar ontstaat vanaf een werk een concrete vorm heeft aangenomen en voldoende origineel is, zo zegt de wet. Of er auteursrecht op een foto rust, moet daarmee steeds geval per geval onderzocht worden. Vaak zie je het symbool © ergens bij staan, maar dat heeft dus geen juridische waarde. Het kan hooguit een indicatie zijn dat de auteur meent dat er op zijn of haar werk auteursrecht rust. Maar je mag in de praktijk gerust als stelregel nemen dat wanneer je een foto van iemand anders gebruikt, daar in principe auteursrecht op zal rusten. Gebruik dus nooit een foto die je via Google hebt gevonden, zelfs niet als daar geen ©-symbool bij staat!

Toestemming vragen?

Ja, dat is steeds verplicht. Van zodra er auteursrecht op een werk rust, mag iemand anders dat alleen zelf gaan gebruiken als er toestemming is van de auteur zelf. Die toestemming moet bovendien schriftelijk zijn: als je geen geschreven toestemming kan voorleggen, dan ben je dus per definitie in overtreding. Ook de vindplaats van de foto of de naam van de auteur toevoegen, volstaat in principe niet.

Let wel: in een beperkt aantal gevallen heb je geen toestemming nodig.

Aan wie toestemming vragen?

Als je een foto wilt gebruiken, kan het zijn dat er meerdere toestemmingen nodig zijn. Stel dat je een foto wilt gebruiken van een gezin in een prachtige woning. In dat geval zal je niet alleen toestemming nodig hebben van de fotograaf (die auteursrecht heeft op de foto), maar ook van de architect (die auteursrecht heeft op het ontwerp van de woning). En omdat er ook personen poseren op de foto, zal er ook aan hen toestemming moeten worden gevraagd (in het kader van het recht op afbeelding).

Zelfs als je een foto rechtstreeks van de fotograaf aankoopt, doe je er best aan om minstens een korte overeenkomst op te stellen, waarin de persoon die jou de foto verkoopt, duidelijk aangeeft dat hij/zij de nodige toestemmingen heeft verkregen om de foto aan jou door te verkopen voor de doeleinden waarvoor je de foto wilt gebruiken (die doeleinden omschrijf je dan ook in de overeenkomst). Als er dan later een probleem zou ontstaan, kan je de schade op de verkoper verhalen.

Kan ik dan nooit een foto van internet gebruiken?

Het is duidelijk dat het gebruik van een foto die je van internet haalde, geen goed idee is, toch niet wanneer je die gewoon via Google vond. Maar je kan wel beroep doen op zogenaamde beeldendatabanken, zoals Creative Commons of Shutterstock. Bij Shutterstock betaal je een vergoeding om de foto’s van hun databank te mogen gebruiken. Lees wel steeds goed na voor welke doelen je de foto mag gebruiken. Bij Creative Commons kan je zelfs beelden afhalen zonder betalen, maar ook hier moet je steeds goed opletten voor welk doel je de foto mag gebruiken. Kijk ook steeds na of je de naam van de auteur moet vermelden.

En als ik die foto van internet toch gebruik?

Dan kan je dus aangesproken worden door de rechthebbenden. We zien trouwens steeds vaker bedrijven opduiken die in naam van auteurs het internet afspeuren om na te gaan of hun foto niet onrechtmatig wordt gebruikt. En als ze zo’n gebruik ontdekken, een schadevergoeding eisen. Een tip: als je weet dat je de foto onterecht hebt gebruikt (door die bijvoorbeeld van Google af te halen zonder toestemming), dan zal je een schadevergoeding moeten betalen. Maar die moet wel redelijk zijn. Meestal kan je je daarbij richten op het Sofam-tarief. Vraagt het bedrijf een hogere schadevergoeding, dan moet ze extra schade kunnen aantonen. Sommige bedrijven zijn trouwens al veroordeeld omdat ze te hoge schadevergoedingen vragen (zogenaamde ‘auteursrechtentrollen’).

Afgebeelde persoon

Je moet ook rekening houden met de rechten van de personen die op de afbeelding staan. Je hebt toestemming nodig van personen die 'geïndividualiseerd' op een foto staan. Het gaat dan om personen die niet toevallig op een foto staan, maar er doelbewust mee het onderwerp van vormen (denk aan een jongetje dat net op het juiste moment door een panorama loopt, of twee mensen op een dansvloer die je specifiek fotografeert). 

Als je daarentegen een foto maakt van een plein waar heel wat mensen rondlopen, dan moet je dus niet van iedereen toestemming vragen. 

Let wel: 

• op privé-gebeurtenissen (bijvoorbeeld een evenement met inkomgeld) doe je er best aan de nodige afspraken te maken met de organisatie. 
• ook als je geen toestemming moet vragen, heeft iedereen het recht om op elk moment toch te vragen niet langer op de foto te staan. Zo kan iedereen die op de foto van het plein staat, vragen om er afgehaald te worden. 

In dit geval zijn volgende toestemmingen vereist:

• Van de auteur of zijn rechthebbenden (vb Sofam, Sabam)
• Van de auteur van de inhoud (bv. de schilder, de architect)
• Van de geportretteerde (portretrecht)
• Zolang hij er geen afstand van deed, behoudt de auteur van een kunstwerk het recht om zich te verzetten tegen elke wijziging van dit werk, die zijn eer of zijn reputatie kunnen schaden.

Door contact op te nemen met ofwel de auteur ofwel de rechthebbenden (erfgenamen, auteursvereniging of persfotoagentschap). In de meeste gevallen is dat SOFAM of SABAM.

Ook als een auteur of componist niet bij een auteursvereniging aangesloten is, blijft het auteursrecht gelden. In dergelijk geval moet de toestemming rechtstreeks aan de auteur, de fotograaf of zijn rechthebbenden worden gevraagd.

Vroeger waren de regels strikt beperkt.

U kan in principe niet zomaar een foto maken van het Atomium om dat te gebruiken in een reclamecampagne van uw zaak (als het Atomium op zich het voorwerp van de foto uitmaakt). U heeft daarvoor de toestemming nodig van de erfgenamen van de ontwerper van het Atomium, André Waterkeyn. De auteursrechten van het Atomium worden beheerd door SABAM en vzw Atomium. U moet dus eerst toestemming vragen (en een vergoeding betalen) vooraleer dit te mogen gebruiken.

Een selfie aan het Atomium of een familiekiekje voor op uw bureaublad van uw PC vormt uiteraard op zich geen probleem (gezien het dan gaat om gebruik in privé-kring). Er bestaat ook een uitzondering op het auteursrecht voor publieke monumenten die op de achtergrond van een foto staan en dus niet het voorwerp van de foto zelf uitmaken: het eerste kan dus wel zonder toestemming, het tweede niet.Belangrijk om weten

Dit geldt niet enkel voor het Atomium, maar voor alle gebouwen, kunstwerken, beeldhouwwerken die auteursrechtelijk beschermd zijn of waarvan de plannen auteursrechtelijk beschermd zijn.

Voor de meeste "oude" gebouwen en bouwwerken is dat meestal geen probleem, omdat er dan geen auteursrechten meer spelen, maar voor recentere bouwwerken dus wel. Bijvoorbeeld van volgende gebouwen mag je niet zomaar foto's nemen en verspreiden: nieuwe stationsgebouwen, het MAS, gebouwen van Victor Horta ...

Onlangs was er heel wat te doen toen het sociale fotonetwerk Instagram (o.a. bekend van Twitter) liet weten dat foto’s die daar werden opgeladen voortaan konden doorverkocht worden. Betekent dat dat uw foto’s die u daar oplaadt en/of deelt, bijvoorbeeld om ze te linken als u twittert, zonder uw toestemming mogen gebruikt of zelfs verkocht worden? Kan Instagram zomaar haar voorwaarden aanpassen?

U bent de "auteur" van uw eigen foto's, dus zonder toestemming mogen die niet gebruikt, gekopieerd of verkocht worden. Strikt juridisch gezien is het wel mogelijk voor een onderneming zoals Instagram om in haar algemene voorwaarden te bepalen dat, door akkoord te gaan met de algemene voorwaarden, u ook akkoord gaat met een overdracht van uw rechten op de foto en het gebruik en verkoop door Instagram. Ook als dat vroeger niet het geval was, is het mogelijk dit nu wel te doen: elke onderneming kan immers haar algemene voorwaarden aanpassen,zoals ook Instgram dat heeft gedaan. Maar ze moeten u natuurlijk wel de mogelijkheid geven om uw ‘akkoord’ te geven aan deze wijziging...

In de praktijk wilt dat zeggen dat ze u in principe op voorhand moeten verwittigen dat er een wijziging aankomt. Daarnaast moeten ze u ook een bepaalde termijn geven binnen de welke u de voorwaarden kan afwijzen. Maar afwijzen betekent natuurlijk dat u de overeenkomst met hen opzegt, en dus niet langer beroep kan doen op hun diensten… dan is het eveneens einde verhaal.

Als u niet akkoord bent met de wijziging van de voorwaarden, en u toch gebruik wil blijven maken van Instagram, dan kan u enkel naar de rechtbank stappen en proberen aan te tonen dat Instagram misbruik maakt van haar machtspositie door eenzijdig dergelijke voorwaarden op te leggen. Maar het spreekt voor zich dat weinig mensen bereid zullen zijn dat te doen. Meestal probeert men dit via de media aan te kaarten (zo was er een tijd geleden was er ook heel wat publieke verontwaardiging over de privacy-bepalingen in de algemene voorwaarden van Facebook. Ook toen is men niet naar de rechter gestapt, maar heeft men via de pers getracht druk te zetten, met gedeeltelijk resultaat).

Stel, u heeft een stand op een beurs en om de aandacht te trekken heeft u een aantal TV-schermen geplaatst met filmfragmenten van actiefilms. Of u doet dat in uw winkel of bedrijf. Moet u hiervoor SABAM betalen? Is dat ook het geval als ik dit ter promotie is van de TV- en Homecinema-toestellen zelf?

Strikt genomen valt elke publieke weergave van films onder de auteursrechten. Films kunnen dus enkel afgespeeld worden mits hiervoor auteursrechten worden betaald.  Deze dienen betaald te worden aan SABAM. Daarnaast is er normaal gezien ook nog de goedkeuring (en bijhorende vergoeding) vereist voor de distributeurs-producenten. In geval van actiefilms is dat vaak  aan Bevrijdingsfilms moet betaald worden. Bevrijdingsfilms geeft in bepaalde gevallen wel een vrijstelling van betaling in bepaalde gevallen (fragmenten die eigenlijk een promo zijn voor de film).

Deze regeling geldt ook voor het geval de filmfragmenten worden afgespeeld ter promotie van het TV-toestel of Homecinema.

De wet auteursrechten is op dat vlak streng en de uitzonderingen zijn limitatief en strikt bepaald (o.a. in privé-kring, citeren ikv onderwijs, onderzoek,…). Er is ook een uitzondering voor aankondigingen van een openbare tentoonstelling of openbare verkoop, die mogen worden geïllustreerd met reproducties van de betrokken artistieke werken. Maar ook deze uitzondering is hier niet bruikbaar.

Ter vergelijking, ook voor een publieke quiz waar auteursrechtelijk beschermde werken worden gebruikt, zelfs enkel fragmenten, moeten auteursrechten betaald worden en gaat SABAM innen. Strikt wettelijk gezien zijn er dus niet meteen uitzonderingsmogelijkheden, maar misschien is het toch raadzaam om na te vragen of er geen aangepast tarief kan worden toegepast.

Klik hier voor meer informatie voor vertoning van films en filmfragmenten.