Auteursrechten:
essentiële bescherming
voor creatief werk

Als maker van een creatief werk ben je de eigenaar ervan en heb je ook de auteursrechten. Dat wil zeggen dat iemand anders jouw werk niet zonder jouw toestemming kan gebruiken. Hoe ontstaan auteursrechten, hoe kan je ze als maker maximaal benutten en waarom moet je er als gebruiker zorgvuldig mee omgaan?

Tekst: Peter D’Herde – Beeld: Marc Wallican

Als professioneel fotograaf met een juridische achtergrond is Caroline Dupont een uitgesproken voorvechter van auteursrechten. "Het is zonde om je auteursrechten niet te beschermen en te laten renderen", stelt ze. “Laat dit een oproep zijn aan elke creatieveling die werk maakt dat publiek verspreid wordt. Informeer je over je rechten en onderzoek hoe ze een extra bron van inkomsten kunnen zijn.”

Hernieuwde focus
Caroline studeerde af als juriste, maar vond haar ware roeping in de fotografie. Het sabbatjaar dat volgde op een rijkgevulde maar veeleisende carrière deed haar in 2018 de sprong wagen naar een carrière als zelfstandig fotograaf. "Ik volgde toen al enkele jaren fotografie in avondonderwijs en was lid van een fotografencollectief in Brussel. Bij mijn start als zelfstandige kreeg ik veel tips en advies van bevriende fotografen en voor de eerste opdrachten kon ik gelukkig rekenen op mijn groot professioneel netwerk.”

“Ik wilde het meteen professioneel aanpakken en sloot me daarom ook direct aan bij de beroepsvereniging Beroepsfotografen.be.” Dankzij haar juridische achtergrond is Caroline vandaag bestuurder bij die sectorfederatie én zetelt ze in de beleidsraad van UNIZO. Daardoor is ze goed geplaatst als pleitbezorger van het beschermen én exploiteren van auteursrechten.

Goede afspraken, goede vrienden
Veel creatieve professionals maken in het begin de fout om te lage prijzen te vragen of gratis werk te leveren in ruil voor naamsvermelding. "Maar naamsvermelding is sowieso verplicht”, benadrukt Caroline. "Bovendien moet je niet alleen betaald worden voor je werk, maar ook voor de auteursrechten die erop rusten."

Goede afspraken maken is dan ook essentieel. "Zet alles op papier. Ik werk zelf niet met contracten, maar vermeld wel alles in mijn offerte: wie mag de beelden gebruiken, voor welk gebruik en hoe lang? Wil een derde partij de beelden ook gebruiken, dan moet die een licentie aanvragen.” Ook over retouches, deadlines en spoedleveringen legt Caroline de afspraken vast, zodat het duidelijk is voor de opdrachtgever wat de mogelijkheden zijn.

Auteursrechten beschermen
Iedereen die een creatief werk maakt – van fotografen tot grafisch ontwerpers en schrijvers – heeft automatisch auteursrechten op dat werk. Daar duikt volgens Caroline al meteen het eerste probleem op. "Veel gebruikers staan er niet bij stil dat ze als gevolg daarvan de expliciete toestemming nodig hebben van de maker om dat beschermd werk te gebruiken. En nee, de naam van de fotograaf vermelden is dus niet voldoende.”

Misbruik van auteursrechten gebeurt vaak uit onwetendheid. "Soms denkt men dat alles dat op het internet staat, gebruikt mag worden. Maar dat is absoluut niet zo. Elke foto of tekst is ooit door iemand gemaakt en daar moet je toestemming voor krijgen én een vergoeding voor betalen. Op dat vlak is er nog veel ‘opvoedingswerk’ te doen.”

Auteursrechten exploiteren

Wil je als maker je rechten goed beschermen, dan is het volgens Caroline slim om aan te sluiten bij een beheersmaatschappij zoals Sabam of Sofam. “Die zorgen ervoor dat je vergoed wordt voor het gebruik van je werk. Een andere optie is samenwerken met een fotoagentschap waar klanten jouw foto’s kunnen aankopen met een geldige licentie.”

In de praktijk blijkt dat verre van iedereen dat doet. Hoe kan je als maker dan je rechten vrijwaren? Caroline adviseert een strikte aanpak. “Sta op je strepen. Indien nodig kan je hiervoor ook een derde partij inschakelen. Die gebruiken gespecialiseerde software om onrechtmatig gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk op te sporen en gebruikers alsnog te laten betalen.”

Respecteer de rechten
Liever laat ze het niet zo ver komen en dus roept Caroline zowel auteurs als opdrachtgevers op om bewuster om te gaan met auteursrechten. "Makers laten soms dingen passeren uit schrik om klanten te verliezen. Maar als we allemaal onze rechten afdwingen, verbeteren we de situatie voor iedereen. Beschouw auteursrechten niet als een lastige bijkomstigheid, maar als een investering in kwalitatief en legaal gebruik van creatief werk. Dat zorgt voor duidelijkheid voor alle partijen."

Aan ondernemers geeft ze de raad om altijd duidelijke afspraken te maken met creatieve professionals. Gebruik je toch een creatief werk zonder toestemming, dan riskeer je een schadeclaim. "Dat lijkt heel streng maar is het niet”, stelt Caroline. “Als je ergens parkeert zonder te betalen kan je toch ook een boete krijgen. ‘Ik wist het niet’ is dan ook geen geldig excuus. De wet is de wet en iedereen wordt geacht die te kennen. En dat geldt dus ook voor auteursrechten.”

AI en auteursrechten
Een hot topic binnen de creatieve sector is de opkomst van AI. "Binnen de fotografie gebruiken we AI al jaren voor beeldbewerking. Vanuit de beroepsvereniging zien we het dus niet als een acute bedreiging, al kan generatieve AI op termijn wel een deel van de markt veranderen", geeft Caroline aan. Vooral in productfotografie en de mode ziet ze vandaag al een verschuiving.

Toch blijft authenticiteit volgens Caroline een belangrijke troef voor professionele makers. "Steeds meer bedrijven kiezen bewust voor échte beelden en échte verhalen, zeker in employer branding. AI op zich zal onze job dus niet inpikken, maar wel veranderen. Ik vergelijk het met de overstap van schilderkunst naar fotografie. Veel kunstenaars zagen dat eerst ook als een bedreiging. Vandaag beschouwen we het eerder als een extra kunstvorm.”