Mis de Europese sancties tegen Rusland niet!

De handelsbetrekkingen tussen de EU en Rusland blijven verslechteren door de voortdurende oorlog in Oekraïne sinds de inval van Rusland in 2022. Deze situatie heeft niet alleen politieke, maar ook economische en praktische gevolgen, vooral voor bedrijven.

In februari 2022 bedroeg het aandeel van Rusland in de EU-invoer nog 9,6 procent. Slechts een maand na het begin van de invasie was dit aandeel echter gedaald tot 1,7 procent. Wat de export betreft, was het Russische aandeel vóór de invasie 3,8 procent, maar na de invasie daalde het tot 1,4 procent. Deze cijfers laten een duidelijke en drastische daling zien. Als gevolg hiervan had de EU een handelstekort van 18,5 miljard euro. Dit aanzienlijke tekort kan worden toegeschreven aan de hoge prijzen van energieproducten, die sterk werden beïnvloed door geopolitieke spanningen tussen de EU en Rusland.

Bovendien heeft de Europese Unie Rusland verregaande sancties opgelegd, die tot doel hebben een verandering teweeg te brengen in het beleid en het oorlogsvermogen van Rusland. Er zijn momenteel 13 EU-sanctiepakketten tegen Rusland van kracht. Het meest recente sanctiepakket werd op 23 februari 2024 aangenomen en de besprekingen voor het volgende 14e pakket zijn al aan de gang. Handel drijven met Rusland is in deze situatie een enorme uitdaging geworden.

Maar wat is belangrijk voor ondernemers om te weten? Wij vroegen een handels- en sanctieadvocaat wat bedrijven wel (en niet) kunnen doen.

Kunnen bedrijven in de EU nog steeds handel drijven met Russische tegenpartijen?

Ja. Het is tot nu toe nog steeds niet verboden om handel te drijven met Russische personen of bedrijven, maar als u goederen exporteert of op een andere manier mogelijk te maken heeft met Russische (of Wit-Russische) klanten in uw branche, dan zijn er een hele reeks verboden waar u zeker zorgvuldig rekening mee moet houden. Ook al lijkt dat lastig, het overtreden van deze verboden is een strafbaar feit dat kan leiden tot mogelijk hoge boetes, persoonlijke aansprakelijkheid van bestuurders en in sommige gevallen zelfs gevangenisstraf.

Wat zijn deze verboden in de praktijk?

De lijst met verboden die in de loop van de 13 pakketten zijn aangenomen, is behoorlijk lang en helaas niet altijd even overzichtelijk. In grote lijnen moeten bedrijven in de EU rekening houden met vier grote categorieën verbodsbepalingen:

• Ten eerste is er een algemeen verbod om zaken te doen met bepaalde aangewezen tegenpartijen (of bedrijven die verbonden zijn met die entiteiten (dochterondernemingen, controlerende belangen, enz...), ongeacht de goederen of diensten die u verkoopt of koopt. De lijst van aangewezen Russische personen en entiteiten is uitgebreid en omvat overheidsambtenaren, militair personeel, bepaalde zakenlieden, financiële instellingen en een groot aantal bedrijven die actief zijn in belangrijke sectoren van de Russische economie of die een belangrijke bron van inkomsten voor de overheid vormen. Verschillende Russische banken zijn ook uitgesloten van het internationale betalingssysteem SWIFT, waardoor hun vermogen om internationale transacties te faciliteren, zelfs tussen entiteiten die anders niet op de lijst staan, wordt belemmerd.

• Ten tweede zijn er veel verboden voor importeurs en exporteurs om bepaalde goederen te verhandelen met Russische personen of entiteiten, en zelfs met sommige aangewezen niet-Russische entiteiten als de kans bestaat dat de goederen door die koper verder worden geëxporteerd naar Rusland of Wit-Rusland. De goederen die verboden zijn, staan op (lange) lijsten in de bijlage bij de EU-verordeningen. Deze hebben voornamelijk betrekking op categorieën goederen met industriële toepassingen en/of goederen voor tweeërlei gebruik (civiel/militair) of hightech (computers/elektrische onderdelen). Andere goederen en sectoren waarop de regelgeving betrekking heeft, zijn onder andere de lucht- en ruimtevaartindustrie, chemicaliën, luxegoederen (champagne, BGA-wijnen, sigaren, ...), olieraffinagetechnologieën, bepaalde effecten en transportmiddelen. Voor bepaalde gevoelige goederen die bestemd zijn voor de meeste derde landen buiten de EU (vliegtuigbrandstoffen, vuurwapens en verschillende soorten elektronische en elektrische onderdelen) zijn EU-exporteurs nu wettelijk verplicht om een "geen wederuitvoer naar Rusland"-clausule op te nemen in hun overeenkomsten na 20 maart 2024. Ook mogen bepaalde goederen niet meer worden geïmporteerd. De invoerbeperkingen zijn vooral gericht op ruwe olie en petroleumproducten, kolen, staal, goud, diamanten, cement, hout en bepaalde consumptiegoederen zoals kaviaar, sterke drank en sigaretten.

• Ten derde is het voor adviesbureaus en dienstverleners verboden om bepaalde zakelijke diensten aan Russische personen of entiteiten te verlenen. Het verbod op het verlenen van diensten is zeer breed en omvat boekhouding, auditing, managementadvies, IT-consultancy, boekhouding, PR, juridische diensten (met bepaalde uitzonderingen), marktonderzoek en opiniepeilingen, reclame, technische tests en analyses, diensten van architecten en ingenieurs, software voor bepaalde industriële ontwerp- en productietoepassingen, en een lange lijst van diensten en transacties in verband met financiële kredieten en effecten aan te bieden, waarbij ook sprake is van leasing van producten, machines en voertuigen aan Russische personen en/of Russische bedrijven (in eigendom).

• Ten vierde is het verboden om Russische personen in dienst te houden van EU-bedrijven in kritieke sectoren, of om zaken te doen met Russische trusts of soortgelijke vehikels die het onmogelijk maken om de uiteindelijke eigenaar te bepalen. Het is verboden om Russische staatsburgers of natuurlijke personen die in Rusland wonen, posities te laten bekleden in de bestuursorganen van eigenaren of exploitanten van kritieke infrastructuren en bedrijven die crypto-assetdiensten aan Russische personen verlenen.

De combinatie van deze uitgebreide verboden en administratieve en strafrechtelijke sancties voor overtredingen maken het in de praktijk steeds moeilijker om handel te blijven drijven met Russische klanten. Er zijn bovendien steeds innovatievere pogingen om die sancties te omzeilen via lege vennootschappen, trusts en tussenpersonen in verschillende landen, waar EU-bedrijven voorzichtig mee moeten zijn.

Dus wat moet u doen?

In het algemeen moeten bedrijven in de EU hun klanten en geplande transacties zorgvuldig screenen op deze regels, en bij twijfel desnoods even on hold zetten en juridisch advies inwinnen over de vraag of een bestaande of nieuwe zakelijke relatie wel aan deze regels voldoet.  Uw gezond verstand gebruiken om vanaf het begin verdachte transacties te identificeren, kan u later al problemen besparen! Krijgt u een grote order van een nieuwe klant die lijkt op een order die u vroeger van een Russische klant kreeg? Exporteert u naar een markt waar voorheen geen vraag naar uw producten was? Is uw klant transparant over zijn bedrijfsstructuur en aandeelhouders? Komen de landcodes van hun e-mailadres overeen met de registratie van hun bedrijf? Bevatten uw producten microchips die herbruikt kunnen worden voor gebricoleerde militaire toepassingen (magnetrons, wasmachines,…)?

Vanuit het perspectief van de regelgeving zijn alle bedrijven in de EU wettelijk verplicht om een nalevingssysteem te implementeren om ervoor te zorgen dat hun bedrijf aan deze regels kan voldoen. Dat programma hoeft echter niet voor alle bedrijven hetzelfde te zijn. Het kan "afgestemd" worden op het risicoprofiel en de middelen van het bedrijf, aangezien niet van alle bedrijven verwacht kan worden dat ze dezelfde inspanningen aan een dergelijke naleving besteden.  De essentie is dat, als het ergste gebeurt, u aan uw nationale toezichthouder moet kunnen aantonen dat het management van het bedrijf een redelijke inzet heeft getoond (in verhouding tot het risicoprofiel en de beste praktijken) om ervoor te zorgen dat het bedrijf de structuur en de middelen heeft om die regels na te leven. Een standaardprogramma voor de naleving van sancties moet een beoordeling van het bedrijfsrisicoprofiel omvatten, evenals de toewijzing van rollen en verantwoordelijkheden voor interne controles en audits, regelmatige training voor relevant personeel, en due diligence-processen zoals het screenen van nieuwe en bestaande zakenpartners en transacties. Opgemerkt moet worden dat het niet implementeren en onvoldoende ondersteunen van een compliance programma ook als wangedrag van een directeur kan worden aangemerkt, en kan leiden tot civiele en strafrechtelijke aansprakelijkheid voor bedrijfsdirecteuren...(!).

Voor veel bedrijven in de EU werden compliance programma’s vóór de oorlog in een heel andere context opgesteld en geïmplementeerd, en als dat nog niet gebeurd is, moeten bedrijven in de EU overwegen om hun compliance programma's voor risico's op derden (AML-CTF-sancties) bij te werken met aandacht voor het opsporen van gevallen van mogelijke omzeiling van sancties.

Kunnen bedrijven in de EU hun Russische activiteiten verkopen om zich van Rusland te desinvesteren?

Bedrijven die actief zijn in Rusland, met een filiaal, een dochteronderneming of een joint venture, zijn wettelijk (nog) niet verplicht om hun activiteiten te staken, op voorwaarde dat ze zich aan deze regels houden, maar gezien de huidige situatie is het mogelijk dat ze Rusland toch vrijwillig willen verlaten. Al deze regels maken het voor bedrijven uit de EU erg moeilijk om efficiënte activiteiten in Rusland te houden. Vaak krijgen bedrijven te maken met zeer praktische hindernissen, omdat banken steeds terughoudender worden om mee te werken, het screenen van transacties steeds moeilijker en omslachtiger wordt en de lokale stabiliteit van de regelgeving voor westerse bedrijven steeds onzekerder wordt...  Investeerders kunnen er daarom de voorkeur aan geven om hun investering terug te trekken of te verkopen voordat ze onuitvoerbaar worden.

Bedrijven die hun activiteiten terugtrekken, kunnen er de voorkeur aan geven om het lokale bedrijf of de activa te verkopen om een deel van de investeringen terug te krijgen. Maar zelfs de verkoop van aandelen van het lokale bedrijf kan ook beschouwd worden als een export van verboden activa (goederen) naar Rusland... zelfs als deze activa zich altijd fysiek in Rusland bevonden. Als de te verkopen Russische activiteiten bepaalde activa, producten, machines, IP of zelfs software uit deze lijsten van verboden goederen bezitten of bezitten die kunnen bijdragen aan de industriële capaciteit van de Russische economie of aan haar militaire capaciteiten, dan kan een dergelijke aandelenverkoop ook verboden zijn en strafrechtelijke sancties riskeren.

Er is echter een in de tijd beperkte afwijking: In het pakket van 12^th hebben EU-bedrijven een beperkte tijd gekregen om een afwijking van deze verboden overdrachten aan te vragen als dat nodig is om Russische activiteiten af te stoten, op voorwaarde dat de afstotingsoperatie uiterlijk op 30 juni 2024 is afgerond!

In de praktijk betekent dit dat bedrijven die uit Rusland willen desinvesteren, dringend moeten overwegen of hun lokale activiteiten goederen, machines, software of IP bezitten die op de lijst staan, en indien nodig zo snel mogelijk een vergunning voor desinvestering moeten aanvragen om op tijd de nodige goedkeuringen te krijgen, of het risico lopen dat ze hun investeringen niet kunnen terugverdienen... Er geldt eveneens een vergunningsplicht aan Russische zijde voor de koper, en een exit taks van 15%. Gezien de beperkte tijd, en de verwachte 8 weken die nodig zijn voor de besluitvorming binnen de nationale bevoegde autoriteit, is het sterk aan te raden om een ervaren sanctieadvocaat te raadplegen om u bij te staan bij een dergelijke operatie.

In dit geval is het dus Caveat venditor!

Dr. Michael de Boeck
Advocaat-partner ACQUIS
Lid van de balie Brussel & New York 
Docent EU-recht aan de Haagse Hogeschool