Preventie en bescherming op het werk

Wat als er zich, ondanks goeie voorzorgen, toch een werkongeval voordoet in je bedrijf? Snel eerste hulp verlenen natuurlijk. Maar ook, als de emoties bekoeld zijn, aangifte doen bij de verzekering. En eventueel de omstandigheden laten onderzoeken. Een overzicht.

Wat is een arbeidsongeval?

Een arbeidsongeval is een onverwachte gebeurtenis waarbij een werknemer tijdens het uitvoeren van zijn werkzaamheden een lichamelijk letsel oploopt. Dit geldt ook voor ongelukken die gebeuren op de weg van en naar het werk.

Welke soorten arbeidsongevallen zijn er? 

Er zijn drie soorten arbeidsongevallen:

• Een licht ongeval is een ongeval dat niet leidt tot arbeidsongeschiktheid en loonverlies voor de werknemer. Het vereist slechts minimale verzorging door een hulpverlener.
• Een gewoon arbeidsongeval is een ongeval met een letsel dat moet worden behandeld door een arts of iemand met gespecialiseerde kennis
• Een ernstig arbeidsongeval is een ongeval met ernstige letsels en al dan niet blijvende schade of een ongeval met dodelijke afloop

Welke ongevallen aangeven? Hoe en wanneer?

Doe tijdig en correct aangifte!

Elk arbeidsongeval met letsel (niet alleen ongevallen op het werk zelf, maar ook onderweg naar en van de werkplek) moeten door de werkgever of het sociaal secretariaat worden aangegeven aan de arbeidsongevallenverzekering. Bij die ongevallen moet het gaan om een door een plotse, onverwachte gebeurtenis veroorzaakt letsel. Bezorg daarnaast zo snel mogelijk een medisch attest aan de verzekering. Ook het slachtoffer of de persoon die recht heeft op schadevergoeding kan aangifte doen. De aangifte moet binnen de 8 kalenderdagen gebeuren, aan de hand van een daartoe bestemd formulier of via de portaalsite van de Sociale Zekerheid, www.socialsecurity.be. Vergeet bij ongevallen met tenminste 4 dagen werkverlet niet, zo snel mogelijk een kopie van de aangifte te bezorgen aan de externe preventiedienst. Voor arbeidsongevallen met meer dan 4 dagen ongeschiktheid moet een speciale ongevallensteekkaart worden opgesteld (zie verder). Noteer altijd, ook bij op het eerste gezicht kleine ongevallen, de symptomen en de toegediende zorgen. Snelle en correcte aangifte bespoedigt de uitkering van de vergoeding.

Wat bij een licht arbeidsongeval? 

Bij een licht arbeidsongeval noteer je dit het best altijd op in het eerstehulpregister. Wanneer er later toch nog een doktersbezoek nodig zou zijn, dan moet je het ongeval alsnog aangeven bij je arbeidsongevallenverzekeraar. Die zal vragen naar de gegevens vermeld in het register.

Wat bij een ernstig werkongeval?

Voor een zeer ernstig arbeidsongeval geldt een afzonderlijke procedure waarbij je een aantal stappen moet doorlopen.

• Meld het ongeval meteen aan de regionale directie van Toezicht Welzijn op het Werk (TWW), aan je externe preventiedienst en aan je arbeidsongevallenverzekering
• Doe aangifte bij je arbeidsongevallenverzekeraar: Van elk arbeidsongeval met letsel bezorg je binnen de acht kalenderdagen na het ongeval een aangifteformulier en een medisch attest aan de arbeidsongevallenverzekeraar.
• Doe aangifte bij de arbeidsinspectie: Het omstandig verslag (beschrijving van het ongeval, oorzaken, aanbevelingen om herhaling te vermijden…) moet door de werkgever ondertekend binnen de 10 kalenderdagen worden bezorgd aan de regionale directie van de dienst Toezicht op het Welzijn op het Werk (arbeidsinspectie).
• Doe aangifte bij externe dienst voor preventie en bescherming op het werk: Heb je zelf geen preventieadviseur met aanvullende vorming niveau 1 of 2 in dienst, dan moet de werkgever zo snel mogelijk, telefonisch zijn externe preventiedienst op de hoogte brengen. Belangrijk is voorts dat de werkgever samen met de preventiedienst voorstellen formuleert om gelijkaardige ongevallen in de toekomst te voorkomen en dat de nodige maatregelen in die zin worden genomen. Dit moet worden opgenomen in het omstandig verslag. 
• Je preventieadviseur onderzoekt de oorzaken: De interne of externe preventieadviseur voert een onderzoek naar de oorzaken van het arbeidsongeval en stelt de nodige preventiemaatregelen voor om een herhaling van een dergelijk ongeval te voorkomen.

Wat is een ongevallensteekkaart?

Voor elk arbeidsongeval dat ten minste 4 dagen arbeidsongeschiktheid tot gevolg heeft, maakt de dienst voor preventie en bescherming op het werk een beknopte arbeidsongevallensteekkaart op. De ondernemer moet deze kaart ten minste 10 jaar bewaren en kunnen voorleggen bij controle. Het lijkt alweer extra administratieve rompslomp, want in principe moeten dus twee formulieren worden ingevuld. Maar in de meeste gevallen is een kopie van de gewone aangifte toereikend als de inspectie langskomt en hoeft de ongevallensteekkaart niet.

Als werkgever moet je ervoor zorgen dat uw arbeiders werkkledij en soms ook beschermingskledij hebben. Maar wat is het verschil tussen werkkledij en beschermingskledij? En wat zijn de verplichtingen van de werkgever en de werknemer? We leggen het kort voor je uit. 

Wat is het verschil tussen werkkledij en beschermende kledij? 

Werkkledij is specifieke kleding (behalve gewone stads- of vrijetijdskledij) die werknemers dragen om te vermijden dat hun eigen kleding vuil wordt door hun werkzaamheden. Voorbeelden zijn overalls, een stofjassen of speciale pakken.

Beschermende kledij is kleding die werknemers moeten dragen om hen te beschermen tegen risico's zoals geluidsoverlast, slechte zichtbaarheid, of andere risico's die verbonden zijn aan hun werk. Voorbeelden zijn gehoorbescherming en veiligheidsbril. Voor deze kledij geldt een andere wetgeving. 

Let op! Werkkledij is dus geen persoonlijk beschermingsmiddel (PBM) dat de werknemer draagt om zich te beschermen tegen risico's die met zijn werkzaamheden samenhangen. 

Wat zijn de verplichtingen van de werkgever? 

In principe ben je als werkgever verplicht om werkkledij kosteloos aan de werknemer ter beschikking stellen vanaf het begin van de werkzaamheden.

Je bent ook verantwoordelijk voor het onderhoud en de reiniging van de werkkledij. Dit kan uitbesteed worden aan een gespecialiseerde firma.

Belangrijk! Sinds 1 augustus 2023 is het mogelijk om in een cao vast te leggen dat werknemers – op kosten van de werkgever – zelf verantwoordelijk zijn voor de reiniging, de herstelling en het onderhoud van hun werkkledij. Dit mag alleen als:

• Er een risicoanalyse in de onderneming is uitgevoerd.
• De resultaten van die analyse aantonen dat de werkkledij geen risico vormt voor de gezondheid van de werknemer en zijn directe omgeving.

Wat zijn de verplichtingen van de werknemer? 

Werknemers zijn verplicht om de veiligheidsvoorschriften te volgen, waaronder ook het correct dragen van beschermingskledij.

Moet je als werkgever verplicht een medisch onderzoek voor je personeel organiseren? En moet dit verplicht tijdens de werkuren of kan dit ook buiten de werkuren?

Verplicht? 

Niet alle werknemers zijn automatisch onderworpen aan een medisch onderzoek. Voor sommige werknemers is het wek verplicht, op basis van het type werk dat ze uitvoeren en de gezondheidsrisico's waaraan ze worden blootgesteld. We sommen ze op: 

• Veiligheidsfuncties

Dit zijn alle functies waarbij jouw medewerkers de veiligheid en gezondheid van zichzelf of andere collega’s in gevaar kunnen brengen. Voorbeelden zijn werknemers die voertuigen, heftrucks of kranen besturen of werknemers die potentieel gevaarlijke machines en installaties besturen.

• Activiteiten met een bepaald risico

Dit zijn alle functies waar duidelijke risico’s voor de gezondheid van de werknemer aan verbonden zijn. Dit risico wordt ruim geïnterpreteerd zoals het werken met chemische stoffen, maar ook werken in nachtelijke shifts of in een lawaaierige omgeving. Ook belasting van de rug of stress valt onder deze categorie. 

Belangrijk! In realiteit is het altijd op basis van de risico-analyse of gezondheidstoezicht op basis van deze risico's al dan niet nodig is. Als werkgever ben je verantwoordelijk voor de uitvoering daarvan, maar de preventieadviseur-arbeidsarts neemt hier ook aan deel. Als de risico-analyse aangeeft dat medisch toezicht noodzakelijk is, dan moet het worden uitgevoerd. Kijk dit dus zeker goed na. 

• Functies met verhoogde waakzaamheid

Dit zijn jobs die bestaan uit een permanente toezicht op de werking van een installatie, waar een gebrek aan waakzaamheid de veiligheid en de gezondheid van andere werknemers in gevaar zou kunnen brengen. Het kan bijvoorbeeld gaan om toezicht op gevaarlijke installaties.

• Specifiek gezondheidstoezicht bij kwetsbare werknemers

Bij bepaalde groepen werknemers moet er een specifiek gezondheidstoezicht gebeuren omwille van hun bijzondere situatie en kwetsbaarheid. Het gaat hier over jongeren, stagiairs en zwangere werkneemsters.

Binnen of buiten de werkuren? 

Een medisch onderzoek door de arbeidsarts moet verplicht tijdens de werkuren plaatsvinden. De tijd die het onderzoek in beslag neemt wordt dan ook beschouwd als arbeidstijd, waarbij de werknemer normaal wordt bezoldigd. Ook eventuele verplaatsingskosten vallen steeds ten laste van de werkgever.

Belangrijk! Niet elk onderzoek bij de arbeidsarts moet tijdens de werkuren plaatsvinden. Die verplichting geldt enkel in het kader van het gezondheidstoezicht. Bij een bezoek voorafgaand aan de werkhervatting (in het kader van re-integratie na ziekte) of een spontane raadpleging geldt die verplichting niet. Een spontane raadpleging kan tijdens de werkuren plaatsvinden, maar dat is geen vereiste. Een bezoek voorafgaand aan de werkhervatting, spreekt voor zich, vindt plaats voor de werkhervatting

Een werkgever heeft de verantwoordelijkheid om te zorgen voor de gezondheid, veiligheid en welzijn van zijn personeel. Externe preventiediensten zijn er om werkgevers te ondersteunen bij het naleven van deze verplichtingen. Maar wanneer is een werkgever verplicht om zich aan te sluiten bij een externe preventiedienst?

In de meeste gevallen moet een werkgever zich, vanaf het moment dat hij één medewerker in dienst neemt, aansluiten bij een externe preventiedienst.  Dit geldt ook voor werknemers die niet fulltime in dienst zijn, zoals jobstudenten, uitzendkrachten of flexi-jobbers. Voor deze werknemers betaalt de werkgever wel een aangepast tarief.

De verplichte aansluiting vervalt enkel wanneer de werkgever zelf de nodige expertise in huis heeft om aan alle welzijnsverplichtingen te voldoen. Dit is soms het geval bij hele grote ondernemingen die over voldoende middelen en kennis beschikken om een eigen preventiedienst op te zetten. Zij hebben bijvoorbeeld een interne arbeidsarts aangeworven om de medische onderzoeken uit te voeren. De meeste ondernemingen, zeker kmo's, hebben deze expertise niet in huis en doen daarom beroep op een externe dienst.

Kmo's betalen meestal een forfaitaire prijs voor de dienstverlening van externe preventiediensten. Dit bedrag is wettelijk vastgelegd en hangt af van het aantal werknemers, de hoofdactiviteit van de onderneming en de bijbehorende risico's. In ruil voor deze forfaitaire prijs hebben kmo's recht op een basispakket aan diensten, dat ook wettelijk vastgelegd is. Het basispakket bevat de volgende diensten:

• Gemotiveerd beleidsadvies: Advies bij het opstellen en uitvoeren van een preventiebeleid.
• Gezondheidstoezicht: Medische controles en gezondheidstoezicht van de werknemers.
• Vergaderingen van het CPBW (Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk): Ondersteuning bij het organiseren en begeleiden van CPBW-vergaderingen.
• Ondersteuning bij ernstige arbeidsongevallen: Hulp bij het onderzoeken en opvolgen van ernstige arbeidsongevallen.
• Psychosociale coaching: Begeleiding en advies bij psychosociale problemen op de werkvloer.

Wanneer een van je werknemers langdurig ziek wordt, heeft dat niet alleen persoonlijke gevolgen, maar ook een grote impact op je bedrijf. Het is daarom in ieders belang om de medewerker snel weer aan het werk te krijgen. Je arbeidsarts heeft daarom de taak om de arbeidsongeschikte werknemer snel, al na vier weken arbeidsongeschiktheid, te informeren over de mogelijkheden voor terugkeer naar het werk. Geef daarom uiterlijk binnen vier weken de contactgegevens van de zieke werknemer door, zodat de arbeidsarts contact kan opnemen.

Wie schakel ik in? 

Na vier weken arbeidsongeschiktheid ben je als werkgever verplicht om je externe preventiedienst in te schakelen en de gegevens van de betrokken werknemer door te geven aan je arbeidsarts. De bedoeling hiervan is dat de arbeidsarts de werknemer zo snel mogelijk informeert over de verschillende mogelijkheden voor werkhervatting (zie hieronder). Het is belangrijk om de contactgegevens van de werknemer zeker tijdig door te geven aan je externe preventiedienst. Cijfers tonen immers aan dat hoe sneller een terugkeer naar het werk besproken wordt, hoe groter de kans op een effectieve terugkeer is. 

Wat zijn de mogelijkheden van de werknemer? 

Tijdens dit informatiemoment legt de arbeidsarts de twee verschillende mogelijkheden om het werk te hervatten uit aan je werknemer. 

• Het bezoek voorafgaand aan de werkhervatting is een consultatie bij de arbeidsarts, gericht op het voorbereiden van de terugkeer naar het werk. De arbeidsarts bespreekt samen met de werknemer, op basis van diens gezondheidstoestand, hoe het werk kan worden hervat. Denk hierbij aan aanpassingen aan de werkplek, ander werk, of progressieve werkhervatting. Belangrijk om te weten: de arbeidsarts oordeelt niet over de geschiktheid van de werknemer, en de aanbevelingen zijn niet bindend. Dit bezoek biedt een informele en administratief lichtere manier om de terugkeer naar het werk te ondersteunen in vergelijking met het re-integratietraject.
• In een re-integratietraject beoordeelt de arbeidsarts of de werknemer het werk kan hervatten, eventueel met aangepast of ander werk. De arts zal bepalen of de ongeschiktheid tijdelijk of definitief is en welke aanpassingen nodig zijn voor de werkhervatting. Dit traject is formeler dan het bezoek voorafgaand aan de werkhervatting.

Wat als er in jouw (kleine) KMO slechts één vrouw werkt? Moet je dan een apart toilet voor haar voorzien?

Ja, dat is verplicht. Volgens de welzijnswet moet er minimaal één toilet per 25 mannelijke werknemers en één toilet per 15 vrouwelijke werknemers zijn. De traditionele scheiding tussen mannen- en vrouwentoiletten blijft verplicht, dus ook als je als werkgever ruim onder de norm blijft, moet je een apart toilet exclusief voor dames voorzien.